Sytuacje, w których zostaje
naruszona równowaga między potrzebami, działaniami i warunkami działania
nazywamy sytuacjami trudnymi. Rozróżniamy
sytuacje obiektywne i subiektywne trudne.
Sytuacje obiektywne
trudne to te, gdy warunki, w których ma przebiegać działanie przekraczają
znacznie stopniem trudności warunki normalne dla dla tego rodzaju działania.
Powyższa sytuacja będzie trudna dla wszystkich ludzi.
Sytuacje subiektywnie trudne występują wtedy, gdy mimo normalnych warunków
człowiek nie może zaspokoić swych potrzeb. Zarówno pierwszy jak i drugi rodzaj
trudności może mieć charakter trwały lub okresowy.
W zależności od rodzaju
zakłóceń T. Tomaszewski wyróżnia 5 typów sytuacji trudnych. Są to:
* Deprywacja- deprywacjami nazywamy sytuacje, w których człowiek
jest pozbawiony podstawowych elementów niezbędnych do normalnego
funkcjonowania. Są to sytuacje, w których nastąpiła niemożność zaspokojenia
potrzeb- pozbawienie tlenu, wody, pokarmu, wrażeń zmysłowych, snu również
niezaspokojenie potrzeb społecznych i psychicznych- przebywanie w izolacji,
doznanie osamotnienia, zawodu, pokrzywdzenia.
W sytuacjach deprywacji
następuje obniżenie poziomu wykonania czynności, przedłużanie czasu reakcji,
pobudzenie emocjonalne, zawężenia pola świadomości, halucynacji lub błędów w
postrzeganiu.
Gdy deprywacje są bardzo
silne i długotrwałe mówimy o sytuacjach krańcowych czyli ekstremalnych.
Przedłużająca się deprywacja może doprowadzić do śmierci. Szczególnym rodzajem
deprywacji jest zanik wartości i związana z nim utrata poczucia sensu życia.
Prowadzi to czasami do depresji sytuacyjnych.
* Przeciążenia-występują wtedy, gdy trudności zadania pozostają na
granicy możliwości fizycznych, umysłowych czy też wytrzymałości nerwowej
człowieka. Prowadzi to do zmęczenia, zniechęcenia, wyczerpania. Gdy człowiek
nie może podołać zbyt trudnym zadaniom obserwujemy obniżenie sprawności
działania. Im silniej jednostka jest motywowana tym wyraźniej wzrasta napicie
nerwowe. Wpływa to niekorzystnie na przebieg działania i powoduje obniżenie
poziomu wykonania. Stale istniejące
przeciążenie może prowadzić do wystąpienia stanów nerwicowych.
* Utrudnienia- to wszystkie sytuacje, w których możliwość wykonania
zadania zostaje zmniejszona albo wskutek braków przedmiotowych i informacyjnych
albo też ze względu na pojawiające się przeszkody. Zarówno przeszkody jak i
braki dezorganizują sytuację zadaniową. Specyficznym rodzajem przeszkód są
przeciwdziałania czyli czynne próby uniemożliwienia danej czynniści.
Rozróżniamy przeszkody fizyczne (np. zerwany mos), społeczne (np. opinia
publiczna), braki przedmiotowe (np. brak odpowiednich narzędzi), informacyjne
(niepełne informacje, przerwanie łączności)
*
Zagrożenie- występuje wtedy, gdy
zachodzi prawdopodobieństwo utraty czegoś, co jest cenne dla jednostki np.
zdrowia, życia, pozycji społecznej, dobrej opinii. Motywacja w takiej sytuacji
jest bardzo intensywna, towarzyszy jej jednak lęk przed zagrożeniem , który
wpływa dezorganizująco na sprawność
myślenia i działania. Z jego względu zdarza się, że w sytuacji
zagrożenia ludzie zachowują się nieadekwatnie w stosunku do sytuacji, a nawet
postępują w sposób, który przyczynia się do zmniejszenia ich własnego
bezpieczeństwa.