Frustracja-
nieprzyjemny emocjonalnie stan organizmu pojawiający się, gdy w trakcie
działania zmierzającego do zaspokojenia jakiejś potrzeby organizm napotyka
przeszkody uniemożliwiające osiągnięcie celu stanowiącego zaspokojenia
potrzeby, prowadzący do pewnych typowych reakcji i agresji, fiksacji lub regresji,
a ponadto wywierający szkodliwy wpływ na układ nerwowy, mogący wywołać nerwicę.
Frustracją nazywa się również
nie opisany stan organizmu, lecz sytuację wywołującą ów stan (sfrustrowany-
znajdujący się w stanie frustracji, frustracyjny- wywołujący frustrację)
Frustrację cechuje to, że
ujmują ją jako krótkotrwałe zdarzenie, pojawiające się w toku działań
człowieka, w określonym momencie czasowym.
W pierwszym wypadku źródła
frustracji tkwią wewnątrz osobnika (wynikające z jego właściwości fizycznych i psychicznych),
w drugim zaś, jej źródłem są właściwości obiektywnej sytuacji, w której osobnik
działa.
Do czynników zewnętrznych
należy np. brak odpowiednich narzędzi, co uniemożliwia mechanikowi naprawienie
uszkodzonego samochodu, spóźnienie się autobusu, którym człowiek ma dojechać na
czas do pracy, zakazanie dziecku oglądania filmu kryminalnego w telewizji itd.
Pojęcie czynników
wewnętrznych odnosi się do braków natury fizycznej, kalectwa, a także braków i
przeszkód psychofizycznych.
Jako przeszkody psychologiczne
traktuje się np. braki w zakresie posiadanych wiadomości i umiejętności
koniecznych do poprawnego rozwiązania danego problemu, istnienie wewnętrznych
konfliktów motywacyjnych itd.
Przeszkody mogą więc mieć
charakter fizyczny (bariera na drodze)
lub psychologiczny.
To ostatnie pojęcie obejmuje
z jednej strony niedobór informacji potrzebnych do optymalnego rozwiązywania
zadań, z drugiej zaś spostrzeganie poprzez człowieka najrozmaitszych wymagań,
zakazów i ograniczeń natury społecznej (przeszkody symboliczne). Z sytuacjami
tego rodzaju spotykamy się dość często w procesie wychowania, kiedy to rodzice
zakazują dzieciom czegoś (np. jedzenie dużej ilości słodyczy) albo
uzależniające przez nie upragnionych gratyfikacji (pójście do kina) od spełnienia
innych wymagań (odrabianie lekcji).
Rosenzweig (1944) proponuje,
aby rozróżniać także przeszkody bierne
(które tylko blokują działanie, same jednak nie stanowią zagrożenia np.
zamknięte drzwi na klucz) i czynne
(które dodatkowo wzbudzają w jednostce poczucie zagrożenia np. policjant
zagradzający wejście).
Przeszkody symboliczne
(zakazy społeczne) mają z reguły charakter czynny w określonym przed chwilą
znaczeniu tego słowa, powstrzymują one jednostkę od realizowania pewnych
czynności dlatego tylko, że z ich przełamywaniem (naruszaniem) wiąże się
zagrożenie (lęk przed karą, brakiem akceptacji, konsekwencjami prawnymi itp.)
