wtorek, 27 marca 2012

Psychologia rozwojowa - notatki



1. POJĘCIE ROZWOJU PSYCHICZNEGO (cechy, procesy, stadia rozwoju)

ROZWÓJ PSYCHICZNY- jest to (proces) szereg zmian ilościowych i jakościowych, które powodują coraz to lepsze dostosowanie się jednostki do otaczającej rzeczywistości.

CECHY ROZWOJU:
- długotrwały- życie człowieka jest podzielone na poszczególne etapy i w każdym z tych etapów zachodzą poszczególne zmiany.
- ciągły- człowiek rozwija się przez całe życie.
- nieodwracalny- kolejność etapów rozwoju jest nieodwracalna. Nie można rozpocząć rozwoju np. od etapu zdania, jeżeli nie przeszło się przez poprzednie etapy mowy.
- kierunkowy- zmiany prowadzą do jakiegoś jednego konkretnego celu.
- progresywny- każda z kolejnych faz przemian odznacza się wyższością w stosunku do poprzedniej.
- prawidłowy- stała kolejność w procesie rozwoju.

STADIA ROZWOJU (periodyzacja rozwoju)- czyli podział całego życia człowieka na poszczególne okresy:
- (0-1)- noworodek, niemowlęcy
- (1-3)- po niemowlęcy
- (3-7)- przedszkolny
-(7-ok12)- młodszy szkolny
- (ok12-ok18)- późny szkolny
- (ok18- ok21)- wczesna dorosłość



2) AKTYWNOŚĆ- jako główny czynnik rozwoju człowieka (wewnętrzne i zewnętrzne wyznaczniki aktywności).

ROZWÓJ- jest to długotrwały proces, w skutek którego jednostka ulega ukierunkowanym, prawidłowo następującym po sobie zmianom, przechodząc od form niższych do wyższych, bardziej złożonych.


AKTYWNOŚĆ- to warunek rozwoju człowieka. Dziecko przyjmuje wzory, atmosferę, zwyczaje swojego otoczenia. Na rozwój podmiotowej aktywności dziecka mają wpływ warunki, w jakich ono się wychowuje.


WARUNKI ZEWNĘTRZNE:
- możliwości- miejsce w którym dziecko się wychowuje, dostępność do oświaty i kultury
- wymagania- wykorzystanie systemu kar i nagród. Dziecko powtarza czynności, za które zostało nagrodzone, co jednocześnie sprawia ze buduje swój świat wartości.
- wzorce- dziecko ma naturalną tendencje do naśladowania osób, które są dla niego znaczące.


WARUNKI WEWNĘTRZNE:
- możliwości- ogólny stan zdrowia, sprawność fizyczna, właściwości układu nerwowego i hormonalnego mają wpływ na charakter podejmowanej aktywności.
-preferencje- aktywność dziecka, zależy od jego zainteresowań, potrzeb indywidualnych, wiedzy.



3) SCHARAKTERYZUJ CZYNNIKI DETERMINUJĄCE ROZWÓJ CZŁOWIEKA.

ROZWÓJ- jest to długotrwały proces, w skutek którego jednostka ulega ukierunkowanym, prawidłowo następującym po sobie zmianom, przechodząc od form niższych do wyższych, bardziej złożonych.

Podstawowym czynnikiem wpływającym na rozwój dziecka jest aktywność


CZYNNIKI DETERMINUJĄCE ROZWÓJ:

- Zadatki organiczne- wyposażenie genetyczne. Dziedziczy się cechy filogenetyczne, cechy charakterystyczne dla człowieka, bezpośrednio po przodkach, kolor oczu, itp.

- Własna aktywność i działalność jednostki- służy do czynnej regulacji stosunków jednostki z otoczeniem. W kontekście rozwoju oznacza zmiany w psychice jak również zmiany w otoczeniu. Aktywność ludzka jest plastyczna, co oznacza, że w każdym wieku nauczyć się nowych sposobów działania.

- Środowisko- wywiera wpływ przez czynniki biogeograficzne i ekonomiczne, społeczno-kulturowe.

- Wychowanie i nauczanie- są mniej lub bardziej planowanymi i zamierzonymi oddziaływaniami na psychikę jednostki w celu ukształtowania jej osobowości i spowodowania zmian w jej zachowaniu



4) ZNACZENIE ZMIAN ILOŚCIOWYCH I JAKOŚCIOWYCH W ROZWOJU CZŁOWIEKA.

ILOŚCIOWE- polegają na stopniowym wzrastaniu danej cechy lub cech somatycznych i psychicznych.

JAKOŚCIOWE- występują wtedy, gdy wzrasta dana funkcja fizyczna lub psychiczna i rozszerza swój zasięg, stając się nową jakością rozwojową.



5) POJĘCIE PSYCHOLOGII ROZWOJOWEJ I JEJ MIEJSCE WŚRÓD INNYCH NAUK.

PSYCHOLOGIA ROZWOJOWA- nauka zajmująca się opisem, wyjaśnianiem i modyfikacją procesów rozwojowych zachodzących w życiu człowieka od poczęcia do momentu naturalnej śmierci.

Psych. rozwojowa wiąże się z różnymi dziedzinami nauki. Zalicza się do nich:
- biologię
- genetykę
- fizjologię (pozwalają one rozumieć rolę czynników biologicznych w rozwoju psychicznym)
- antropologia kulturowa (dotyczy rozwoju w różnorodnych warunkach życia społeczności ludzkich)

Poza tym wiąże się też z innymi dziłami psychologii tj.:
- psychologia wychowawcza
- psychologia ogólna
- psychologia kliniczna
- psychologia społeczna



6) POJĘCIE AKCELERACJI I JEJ RODZAJE:

AKCELERACJA- jest to przyśpieszenie rozwoju. Może oznaczać szybsze tempo rozwoju dziecka w stosunku do rówieśników. Może to też być tendencja do osiągania przez pokolenia późniejsze, wyższych wskaźników rozwoju niż te, które charakteryzowały pokolenia wcześniejsze.

RODZAJE AKCELERACJI:
- akceleracja rozwoju umysłowego- zmiany w psychice i inteligencji
- akceleracja rozwoju fizycznego- zmiany w organizmie.



7) KIERUNKI ZMIAN ROZWOJOWYCH W ZACHOWANIACH PERCEPCYJNYCH.

a) kierunki rozwoju wrażeń:
- wzrost wrażliwości zmysłowej
- wzrost czułości zmysłowej
- intencjonalność odbioru wrażeń

b) kierunki rozwoju spostrzeżeń:
- wzrost spostrzegania analityczno- syntetycznego
- wzrost dowolności spostrzegania

c) kierunki rozwoju pamięci:
- wzrost metapamięci (czyli wiedzy o pamięci)
- strategie pamięciowe (czyli co zrobić żeby zapamiętać)

d) kierunki rozwoju mowy:
- wzrost ilościowy słownika czynnego i biernego
- zmiany jakościowe słownika
- odkrywanie znaczenia słów i ich wieloznaczności
- doskonalenie artykulacji i dramatyzacji



8) POJĘCIE I ROLA SCHEMATU POZNAWCZEGO.

SCHEMAT POZNAWCZY- schemat tworzy pewien układ giętkich, wyćwiczonych wzorców działania, za pośrednictwem których dziecko rozumie świat. Schemat jest zatem relacją między dwoma elementami- jakimś przedmiotem, zjawiskiem znajdującym się w otoczeniu a reakcją jednostki na ten przedmiot czy zjawisko. Pozwala nam łatwiej adoptować się w określonej sytuacji.



9) ZNACZENIE PROCESÓW ASYMILACJI I AKOMODACJI W ROZWOJU CZŁOWIEKA
 WG. PIAGETA

ASYMILACJA- jest to wiedza z zewnątrz. Jest to też ujmowanie nowych doświadczeń z punktu widzenia istniejącej wiedzy. Gdy napotykamy coś nowego, próbujemy nadać temu sens, wykorzystując posiadane schematy, czy struktury poznawcze. Niemowlę, które bierze wszystko do ust i ssie demonstruje proces asymilacji. nieco starsze dziecko woła do wszystkich mężczyzn tata.

AKOMODACJA- wiedza ta, którą mamy. Gdy nowa informacja jest zbyt różna i zbyt złożona od istniejących struktur. Struktury poznawcze zmieniają się na skutek nowych doświadczeń. Dziecko dowiaduje się, że nie wszystkie przedmioty nadają się do ssania, czy też, że różnym przedmiotom należy przypisywać różne nazwy



10) STADIA ROZWOJU UMYSŁOWEGO WG. PIAGETA:

Wyróżniał on 4 okresy rozwoju umysłowego:

- sensoryczno motoryczny- obejmuje pierwsze 2 lata życia. Proste odruchy niemowlęce łączą się tworząc większe jednostki działania. Wiedza o świecie ogranicza się do fizycznych interakcji z ludźmi i przedmiotami. Występuje pojęcia tak zwanej stałości przedmiotu. Pierwsze miesiące życia pozbawione są zapamiętywania i myślenia.

- przedoperacyjny- od 2 do 6 roku życia. Dziecko zaczyna używać symboli. Słowa i liczby mogą zastępować przedmioty i wydarzenia. Dziecko w tym okresie nie jest jeszcze zdolne do rozwiązywania problemów na symbolach i próbując zrozumieć świat spotyka wiele niejasności i luk.

- operacji konkretnych- od 6 do 11 roku życia. Dziecko staje się zdolne do rozwiązywania problemów logicznych związanych z konkretnymi przedmiotami. Potrafi dokonywać analizy, jednak problemy abstrakcyje są jeszcze dla niego nieuchwytne.

- operacji formalnych- rozpoczyna się w wieku ok. 11 lat i trwa do dorosłości włącznie. Operacje umysłowe wyższego rzędu umożliwiają wówczas logiczne rozumowanie, dotyczące nie tylko konkretnych przedmiotów, lecz także pojęć abstrakcyjnych i wydarzeń hipotetycznych.



11) ODDZIAŁYWANIA STYMULUJĄCE ROZWÓJ PERCEPCJI.

Oddziaływania stymulujące rozwój spostrzeżeń:
- stwarzać sytuacje wymagające aktywności spostrzeżeniowej,
- wiązać ćwiczenia z zainteresowaniami dziecka,
- uczyć dziecko planowej obserwacji, czyli co i jak obserwować,
- łączenie czynności spostrzegania z opisem słownym,

Oddziaływania stymulujące rozwój pamięci:
- uczyć dziecko zapamiętywania logicznego,
- wiązanie nowych treści z już istniejącą wiedzą.



12) GŁÓWNE KIERUNKI ZMIAN W ROZWOJU PAMIĘCI.

PAMIĘĆ- właściwość polegająca na gromadzeniu i przechowywaniu zdobytej wiedzy.

Główne kierunki rozwoju pamięci:
- wzrost metapamięci- czyli wiedzy o pamięci czym jest pamięć, jaka jest moja pamięć???
- strategie pamięciowe- czyli co zrobić żeby zapamiętać np. powtarzanie, porcjowanie materiału.
- właściwości człowieka- który typ pamięci jest dominujący ( p.wzrokowa, słuchowa,)



13) ODDZIAŁYWANIA STYMULUJĄCE ROZWÓJ PAMIĘCI.

- uczyć dziecko zapamiętywania logicznego,
- wiązanie nowych treści z już istniejącą wiedzą,
- wyrabianie własnego stosunku do własnej pamięci
- system kar i nagród. Pochwała na pewno w jakimś stopniu zachęci do nauki.



14) ROZWÓJ MOWY W POSZCZEGÓLNYCH OKRESACH ROZWOJOWYCH.

OKRES NIEMOWLĘCY (1 rok życia):

a) Etap przedwerbalny:
- komunikacja jednokierunkowa
- głużenie  ok. 2 m-ca
- gaworzenie (powtarzanie sylab)

b) Etap mowy właściwej
- et. sylaby ok. 10 m-ca

OKRES PONIEMOWLĘCY (1-3ROK ŻYCIA)

b) Etap mowy właściwej
- et. wyrazu, początek 2 roku
- et. zdania między 2 a 3 rokiem
Wzrost ilościowy słownika czynnego i biernego


OKRES PRZEDSZKOLNY (3-7 rok)
Jest to okres swoistej mowy dziecięcej. W dalszym ciągu wzbogacany jest zasób słownictwa, rozwijana umiejętność budowania zdań złożonych, następuje dalszy rozwój artykulacyjny. Często między 4 a 5 rokiem życia pojawia się głoska „r”, ale początkowo jest jeszcze nieprawidłowo wykorzystywana ( „r” zamiast „l” ). Mowa dziecka 5-letniego jest już właściwie zrozumiała. Pojawiają się głoski sz, ż, cz, dż, Jest to właściwy moment na ćwiczenia artykulacyjne. Dziecko 6-letnie powinno mieć już utrwaloną poprawną wymowę wszystkich głosek oraz opanowaną technikę mówienia. Jeśli rozwój mowy jest opóźniony należy niezwłocznie skontaktować się z logopedą.


OKRES MŁODSZY SZKOLNY (7-11,12 rok)
Wzbogacanie zasobu słownictwa. Ogromną rolę w zwiększaniu zasobu słownictwa ma nabywanie umiejętności czytania i pisania. Poznają zasady ortografii i uczą się budowania własnych wypowiedzi.
OKRES PÓŻNY SZKOLNY I WCZESNEJ DOROSŁOŚCI:
Mowa jest już dobrze rozwinięta. Dziecko powinno płynnie czytać, powinno znać zasady ortografii i swobodnie wypowiadać się na różne tematy.



16) GŁÓWNE KIERUNKI ROZWOJU MOWY:

a)wzrost ilościowy i jakościowy słownika czynnego i biernego
-18 m-cy ok. 20 słów
-6-7 lat ok. 3tyś. słów
- 15 roku ok. 25, 30 tyś słów

b) obiektywizacja znaczenia słów ( słowa dziecka nabierają znaczenia takiego jak słowa dorosłych)
c) odkrywanie wieloznaczności słów
d) doskonalenie się artykulacji
e) dramatyzacja



17) ODDZIAŁYWANIA STYMULUJĄCE ROZWÓJ MOWY:
- rozwijanie motywacji do mówienia- mówić do dziecka bo to powoduje naśladowanie, skłaniać do mówienia przez zadawanie pytań, rozmawiać o czymś czego dziecko nie widziało.
- przekazywanie wzorców językowych- systematyczna nauka o języku, poprawianie błędów, dostarczanie poprawnych wzorców językowych.

Psychologia ogólna - notatki


1. CELE I ZADANIA WSPÓŁCZESNEJ PSYCHOLOGII, PODSTAWOWA LITERATURA:

PSYCHOLOGIA- Jest to nauka o zjawiskach psychicznych, czyli o zjawiskach świadomości. Jest to również, obserwacja swoich własnych przeżyć wnikanie w samego siebie, samoobserwacja, dostrzeganie własnych działań i przeżyć. Psychologia jest nauką realną, należącą do działu nauk humanistycznych. Psychologia w starożytności oznaczała naukę o duszy.

CELE I ZADANIA:
  •  DIAGNOZA – poznanie i wyjaśnienie zachowania człowieka, jego reakcje i  cechy.
  • TERAPIA – pomoc w prawidłowym rozwoju, jak i w leczeniu zaburzeń.


PODSTAWOWA LITERATURA:
- Jan Strelau „ Psychologia ogólna”
- Jan Strelau „ Jednostka w społeczeństwie i elementy psychologii stosowanej”
- Tadeusz Tomaszewski „Główne idee współczesnej psychologii”
- Jeffrey Turner, Donald Helms „ Rozwój człowieka’’.
- Włodarczyk, Matczak „Wprowadzenie do psychologii”



2. WYBRANE DZIAŁY PSYCHOLOGII TEORETYCZNEJ I STOSOWANEJ:

PSYCHOLOGIA TEORETYCZNA- jest ważna w pracy nauczyciela, zajmuje się wykrywaniem i poznawaniem praw rządzących czynnościami istot żywych a w szczególności człowieka.

DZIAŁY PSYCH. TEORETYCZNEJ:
  • OGÓLNA- zajmuje się prawidłowościami psychicznego funkcjonowania jednostki,
  • SPOŁECZNA- funkcjonowanie jednostki w grupie i zachowanie grup społecznych,
  • GENETYCZNA- bada początki życia psychicznego,
  • ROZWOJOWA- zmiany psych. i fiz. zachodzące z wiekiem i uczestnictwem uczestnictwem życiu społecznym,
  • RÓŻNICOWA- ustala różnice indywidualne w obrębie grup rówieśniczych.
  • PORÓWNAWCZA- bada różnice międzygatunkowe.
  • PSYCHOPATOLOGICZNA


PSYCHOLOGIA STOSOWANA- jej przedmiotem są określone dziedziny i czynniki, które wpływają na prawidłowy rozwój.

DZIAŁY PSYCH. STOSOWANEJ:
  • WYCHOWAWCZA- problem wychowania człowieka (nauczanie, kształcenie),
  • PRACY- analizuje przebieg działalności zawodowej
  • KLINICZNA- bada zaburzenia w zachowaniu człowieka,
  • REHABILITACYJNA- przywraca sprawność czynnościową i psychiczną,
  • KULTUROWA- mówi o ścisłym związku człowieka z kultura,
  • SĄDOWA- ściśle związana z istnieniem i funkcjonowaniem aparatu wymiaru sprawiedliwości.



3. PODSTAWOWE ZAŁOŻENIA INTROSPEKCJONIZMU (psychologii klasycznej) JAKO KIERUNKU PSYCHOLOGII

INTROSPEKCJONIZM-mówił o badaniu własnego umysłu, wgląd w siebie, poznanie własnych procesów wewnętrznych. Introspekcja to nauka empiryczna, zajmowała się jedynie świadomością, nie interesowała się światem rzeczywistym, tylko wrażeniami powstającymi w psychice. Celem introspekcji był opis i klasyfikacja zjawisk świadomości, oraz wyjaśnianie ich przebiegu. Głównym czynnikiem introspekcji są doświadczenia. John Locke podzielił je na wewnętrzne (dotyczące psychiki), oraz zewnętrzne (wszystkie pozostałe -dotyczące świata zewnętrznego, otoczenia). Mówił o tym, że każde z tych doświadczeń (zewnętrznyi i wewnętrznych) musi przejść przez ludzką świadomość.



4. ZAŁOŻENIA BEHAWIORYZMU JAKO KIERUNKU PSYCHOLOGII:
  • psychologia jest nauką o zachowaniu ludzi i zwierząt,
  • przedmiotem badań powinno być to, co można zaobserwować obiektywnie,
  • należy badać bodźce czy sygnały płynące z otoczenia lub wnętrza organizmu
  • reakcją jest to, co robi człowiek lub zwierze pod wpływem bodźca.




5. PSYCHOLOGIA POZNAWCZA JAKO JEDEN Z KIERUNKÓW PSYCHOLOGII WSPÓŁCZESNEJ.

Psychologia poznawcza zajmuje się badaniem uwagi, percepcji myślenia, pamięci, uczenia się. Zakłada, że zachowanie człowieka jest sterowane przez informacje. Człowiek odbiera informacje płynące z otoczenia, rozkodowuje je, dokonuje selekcji, magazynuje w pamięci i wykorzystuje w działaniu, Dzięki temu może zmieniać świat i samego siebie, może być twórcą nauki i techniki.



6. GŁÓWNE IDEE PSYCHOLOGII HUMANISTYCZNEJ:
Jest to psychologia indywidualna, którą charakteryzuje osoba ludzka. Głównym reprezentantem tej psychologii był Maslow i Rogers. Podkreślali oni wyjątkowość człowieka i jego wolność w wyborze własnej drogi życiowej. Aby człowieka zrozumieć należy poznać jego zachowania w codziennych sytuacjach życiowych. Psychologię humanistyczną charakteryzuje optymizm. Widzi ona ludzi jako walczących o wykorzystanie swoich możliwości. Człowiek powinien być dobry i twórczy, powinien realizować swoje koncepcje, poszukuje odpowiedzi na szereg pytań: jaki jestem, kim chce być, jak żyć i po co żyć???




7. OBSERWACJA JAKO PODSTAWOWA METODA POZNAWANIA PRZEZ NAUCZYCIELA UCZNIA- WYCHOWANKA (RODZAJE I CECHY OBSERWACJI, TECHNIKI OBSERWACJI)

OBSERWACJA- jest jedną z podstawowych metod badań psychologicznych. Polega na świadomym i celowym spostrzeganiu przez badacza wybranych osób, grup lub zjawisk w celu dokonania ich opisu. Przy przeprowadzaniu obserwacji musimy uwzględnić:
  • zadanie obserwacji (określenie celu obserwacji),
  • miejsce i warunki obserwacji,
  • czas obserwacji,
  • dokładność i obiektywność, spostrzeżenia należy notować w protokole obserwacyjnym. Współczesna obserwacja korzysta ze środków technicznych takich jak: kamera, aparat, lustra itp.


RODZAJE OBSERWACJI:
  • indywidualna i grupowa,
  • całościowa i częściowa,
  • czynna (pośrednia), bierna (z daleka),
  • dorywcza i systematyczna.


ZALETĄ obserwacji jest to, że można badać prawie każde zjawisko, badania prowadzone są w warunkach naturalnych.

WADĄ obserwacji są ograniczone możliwości sprawdzenia wyników pełnej kontroli warunków w jakich przebiega badane zjawisko.


8. EKSPERYMENT LABORATORYJNY I NATURALNY W BADANIACH PSYCHOLOGICZNYCH (przykłady)

LABORATORYJNY- to taki, w którym badacz wybiera sobie, lub tworzy sytuację najbardziej dogodną do poznania określonego zjawiska. Tworzy sztuczną sytuację w celu stwierdzenia, czy zmiany zachodzące w badanej przez badacza sytuacji zachodzą pod wpływem czynników wybranych przez niego, a nie innych czynników. Każdy badany mniej lub bardziej świadomie nastawia się do danego eksperymentu, może to budzić wątpliwości, co autentyczności jego wyników i autentyczności zachowania badanych.

ZALETY: powtarzalność badań, oraz możliwość modyfikowania warunków podjętego eksperymentu.
WADY: wyniki otrzymane w laboratorium mogą nie mieć zastosowania w naturalnych warunkach

Przykład:

NATURALNY- przeprowadzany w warunkach naturalnych, szkoła, obozy itp. Badacz bada jak zmienia się zachowanie ludzi pod wpływem powstałych niezależnie od nich czynników. Bada on, jak ludzie reagują na te zmiany. Stara się poznać w jaki sposób wpływają one na ich postawy, sposób myślenia i zachowania.

ZALETY: przeprowadzany w warunkach naturalnych, badany nie wie ze jest badany.
WADY: może być niedokładny, nie pozwala na określenie wszystkich zmiennych, czynników wpływających na postawy osób w nim uczestniczączych.



9. ANKIETA I KWESTIONARIUSZ: podobieństwa i różnice.

ANKIETA- w ankiecie zawarte mogą być pytania otwarte, które dają dużą swobodę wypowiedzi lub zamknięte, które są zaopatrzone w gotowe zestawy wypowiedzi. Pytania mogą dotyczyć wielu dziedzin życia: zainteresowań czy poglądów… Jest techniką zbierania informacji od osób za pomocą drukowanego formularza.

KWESTIONARIUSZ- jest zbiorem pytań i twierdzeń. Są one tak dobrane, że tworzą pewne stałe kategorie treściowe. Pytania zwykle są zamknięte, a odpowiedzi wybiera się z pośród podanych: tak, nie, nie wiem, zgadzam się, nie zgadzam się, nie mam zdania na ten temat. Kwestionariusz służy do pomiarów przejawów osobowości. Stosowanie go wymaga wiedzy metodologicznej.



10. TESTY PSYCHOLOGICZNE JAKO METODA BADAŃ PSYCHOLOGICZNYCH. KLASYFIKACJA TESTÓW

TESTY PSYCHOLOGICZNE- Najbardziej znana i najbardziej specyficzna metoda badań psychologicznych. Są to wystandaryzowane zadania lub zbiór zadań służących do pomiaru cech indywidualnych człowieka. Przedmiotem badań testowych mogą być wiadomości, zdolności, cechy temperamentu, a zwłaszcza cechy osobowości badanego. Konstrukcja testu powinna być tak stworzona, aby w jak największym stopniu test mierzył tą cechę, dla której został stworzony. Wynik odnosi się do ściśle określonej normy i można go ująć liczbowo.

RODZAJE TESTÓW: werbalne, aparaturowe, indywidualne, grupowe



11) WYWIAD I ROZMOWA PSYCHOLOGICZNA. PODSTAWOWE ZASADY STOSOWANIA W PSYCHOLOGII.
W wywiadzie stosuje się pytania otwarte i zamknięte. Jest to rozmowa mająca na celu zebranie jak największej ilości danych przez badacza w celu uzyskania odpowiedzi na temat przejawów zachowania się badanego. Przyczynami innego zachowania często są zdarzenia z życia osobistego osoby badanej, które nie są dostępne w bezpośredniej obserwacji. Język, którym się posługujemy, powinien ułatwiać nam kontakt intelektualny z pacjentem. Należy sprawdzić, czy badany rozumie znaczenie słów i sens pytań. Jest to metoda jedna z trudniejszych do przeprowadzenia. Dane uzyskane z wywiadu nie mogą być udostępniane osobom postronnym, uzyskane informacje służą jedynie do celów diagnostycznych i terapeutycznych.

RODZAJE: jawny, kryty, partnerski, swobodny



12) DZIAŁY PSYCHOLOGII, SZCZEGÓLNIE WAŻNE W PRACY NAUCZYCIELA W-F.

PSYCHOLOGIA TEORETYCZNA- jest ważna w pracy nauczyciela, zajmuje się wykrywaniem i poznawaniem praw rządzących czynnościami istot żywych a w szczególności człowieka.

DZIAŁY PSYCH. TEORETYCZNEJ:

  • OGÓLNA- zajmuje się prawidłowościami psychicznego funkcjonowania jednostki,
  • SPOŁECZNA- funkcjonowanie jednostki w grupie,
  • GENETYCZNA- bada początki życia psychicznego,
  • ROZWOJOWA- zmiany psych. i fiz. zachodzące z wiekiem i uczestnictwem uczestnictwem życiu społecznym,
  • RÓŻNICOWA- ustala różnice indywidualne w obrębie grup rówieśniczych.



13. JAK WSPÓŁCZESNA PSYCHOLOGIA CHARAKTERYZUJE ISTOTE PROCESÓW PERCEPCYJNYCH?.

We współczesnej psychologii istnieją dwa podstawowe podejścia w analizie procesu spostrzegania.


Pierwsze z nich dotyczy wyodrębniania cech. Według niego istotą percepcji jest integrowanie prostych elementów bodźca w jedną, złożoną całość. Przedmiot, który jest rozpoznawany zostaje porównany do określonego wzorca. Liczne badania dowodzą tendencji człowieka do uzupełniania nawet brakujących informacji o danym przedmiocie np. spostrzegania figur niekompletnych jako pełnych.

Druga z koncepcji podkreśla tworzenie bądź odkrywanie przedmiotu w procesie organizacji percepcyjnej. Wiedza, procesy pamięci, wnioskowania stanowią podstawę spostrzegania. Człowiek odbierając różnorodne informacje stara się łączyć je i organizować tak, aby dostrzec ich znaczenie i sens. Psychologia postaci (Gestalt) mówi o wyodrębnieniu przedmiotu z jego otoczenia, polega to na zdolności oddzielenia tego przedmiotu (figury) od jego otoczenia (tła).




14. UZASADNIJ, ŻE OBRAZ PADAJĄCY NA SIATKÓWKĘ OKA JEST TYLKO JEDNYM ZE ŹRÓDEŁ INFORMACJI, NA KTÓRYCH MÓZG OPIERA SIĘ W TWORZENIU WŁASNEGO OBRAZU ŚWIATA.

Siatkówka jest jednym z elementów oka. Nazwa siatkówki pochodzi od dużej liczby zawartych w niej naczyń krwionośnych, które tworzą swoistą siatkę. Siatkówka jest cienką płytką złożona z komórek nerwowych i światłoczułych receptorów (czopków i pręcików). Czopki skupiają się w dołku centralnym siatkówki i odpowiadają za widzenie barw, pręciki natomiast działają przy słabym oświetleniu i pozwalają jedynie na dostrzeganie odcieni szarości.
Proces percepcyjny nie polega jedynie na widzeniu obrazu na siatkówce, lecz jest aktem twórczym znacznie wybiegającym poza informacje bezpośrednio zawarte w obrazie. Wystarczy choćby uzmysłowić sobie fakt, że obraz siatkówkowy przedmiotów, na które patrzymy, ciągle się zmienia w zależności od naszych czynności i ruchów oczu. Podstawowe znaczenie ma tu szybkie przerzucanie wzroku z jednego miejsca na inne, zwane ruchami skokowymi, za pomocą których badamy otoczenie. Mimo więc, że na siatkówce mamy całą serię ciągle zmieniających się obrazów, proces widzenia ma charakter ciągły, nie dostrzegamy żadnych przerw w dopływie informacji wzrokowej, a przedmioty na które patrzymy, pozostają na swoim miejscu w trójwymiarowej przestrzeni. Większość ludzi nie uświadamia sobie nawet własnych ruchów oczu. Tak, więc nasze doznania wzrokowe w żadnym razie nie są kopią obrazów na siatkówce, lecz są raczej wynikiem aktywności mózgu przetwarzającego obrazy.



15. ZNACZENIE PROCESÓW PERCEPCYJNYCH W DZIAŁALNOŚCI SPORTOWEJ

Procesy percepcyjne (spostrzeganie) odgrywają ogromną rolę w sporcie. Część uczenia się zachodzi poprzez obserwowanie innych ludzi. Większość tego, czego ludzie się uczą jest efektem obserwowania innych ludzi i zapamiętywaniu ich zachowania. Znacznej części swego zachowania ludzie uczą się poprzez obserwację i modelowanie. Obserwując innych, zdobywają pojęcie, jak wykonuje się dane czynności, aby później skorzystać z zakodowanych wówczas informacji jako wskazówek do działania. Sport powinien być promowany w taki sposób, aby ludzie mogli wyciągnąć z niego jak najwięcej pozytywów. Gdy osoba zaobserwuje że w sporcie jest cos dobrego, zacznie to naśladować.




16. CZYM JEST SPOSTRZEGANIE SPOŁECZNE I JAKĄ PEŁNI ROLĘ W ŻYCIU  CZŁOWIEKA?.

Spostrzeganie społeczne jest procesem złożonym. Polega nie tylko na obserwowaniu zachowań innych ludzi, ale także na interpretowaniu, przetwarzaniu, oraz integrowaniu informacji o spostrzeganym obiekcie.

Obserwując zachowanie innych wnioskujemy o intencjach, potrzebach, cechach osobowości, cechach moralnych i innych. każdy człowiek dąży do wyjaśnienia otaczającego świata i stara się przewidzieć co się w nim zdarzy.

Zaobserwowano że, objecie władzy przez jedną grupę nad inną, na zasadzie domniemanej wyższości, doprowadza do dyskryminującego zachowania, "u wyższej" grupy, oraz do obniżenia samooceny i poziomu wykonywanych zadań "u gorszych" członków grupy.


17. POJĘCIE I FUNKCJE KOMUNIKACJI WERBALNEJ.

KOMUNIKACJA WERBALNA to przekazywanie informacji za pomocą wyrazów. Polega na przepływie informacji przez kanał informacyjny od nadawcy do odbiorcy. Skuteczna jest wówczas, gdy jest obustronna, czyli zarówno nadawca jak i odbiorca wykonują czynności takie jak: mówienie, zadawanie pytań, słuchanie i zrozumienie. W codziennej komunikacji ok. 55% informacji przekazujemy kanałem niewerbalnym, ok. 38% kanałem werbalnym (np. ton głosu), słowa to natomiast ok. 7% informacji jakie przekazujemy rozmówcy.

KOMUNIKACJA NIEWERBALNA to „język ciała”. Nasze wypowiedzi będą bardziej wiarygodne, gdy zastosujemy odpowiednie formy zachowania do słów, które wypowiadamy. Rozmówca będzie przekonany, że go aktywnie słuchamy, jeśli potwierdzimy mu to poprzez mowę ciała. Komunikacja niewerbalna to: gesty, mimika, tonacja głosu, odległość od rozmówcy, kanał wzrokowy. Czas patrzenia w oczy, obszary ciała na, które patrzymy w trakcie rozmowy, odległość od rozmówcy często świadczą o zainteresowaniu problemem lub stosunkach miedzy rozmówcami. Np. jeżeli przez cały okres rozmowy patrzymy komuś w oczy wtedy mamy do czynienie ze stosunkami intymnymi lub przyjacielskimi, odległość od rozmówcy też ma swoją wymowę np. gdy znajdujemy się bardzo blisko rozmówcy też można mówić o kontaktach intymnych, natomiast gdy znajdujemy się w odległości większej, wtedy mówimy o kontaktach społecznych np. podczas spotkań ze znajomymi czy rozmowa z szefem w pracy.



18. ANALIZA DEFINICJI MYŚLENIA WG. J.KOZIELECKIEGO

Myślenie jest czynnością obejmującą tak różnorodne procesy jak: planowanie, projektowanie, odkrywanie, rozumienie czy wnioskowanie. Czynność myślenia jest łańcuchem operacji umysłowych za pomocą, których przetwarzamy informacje zakodowane w spostrzeżeniach, wyobrażeniach i pojęciach. Dzięki myśleniu człowiek lepiej poznaje rzeczywistość, tworzy plany i projekty, dokonuje odkryć, formułuje oceny i wnioski. Wytworem myślenia jest nauka i technika, literatura i muzyka. Myślenie jest ściśle związane ze spostrzeganiem i pamięcią. Czynność spostrzegania polega na przyswajaniu informacji dopływających ze świata zewnętrznego. Pamięć zaś umożliwia przechowywanie i reprodukcję tych informacji. Dzięki czynności myślenia człowiek przetwarza otrzymane informacje.



19. STRUKTURA CZYNNOŚCI MYŚLENIA: informacje, operacje i reguły myślenia

a)  Informacje o świecie, które są materiałem myślenia:

  • spostrzeżenia- które są źródłem informacji o świecie zewnętrznym i wewnętrznym,
  • wyobrażenia- czyli aktualizacja poprzedniego doświadczenia lub tworzenie całkiem nowych wizji

- Wyróżniamy dwa podstawowe typy pojęć:
1.       Pojęcie matrycowe (arystotelesowskie) to "poznawcza reprezentacja skończonej liczby wspólnych cech, które w jednakowym stopniu przysługują wszystkim desygnatom (egzemplarzom) danej klasy"
2.      Pojęcie naturalne to "reprezentacja poznawcza, odzwierciedlająca zespół wspólnych cech, które w różnym stopniu przysługują desygnatom (egzemplarzom) danej klasy".

b) OPERACJE:

Dwie podstawowe operacje umysłowe to:
  • analiza- to wyodrębnianie komponentów całości (np. szukanie wątków utworu literackiego)
  • synteza- to łączenie komponentów w całość (np. stawianie hipotezy na bazie obserwacji empirycznych).


Prócz operacji podstawowych, wyróżniamy trzy operacje pochodne:
  •  abstrahowanie – wyodrębnianie pewnych cech obiektu z pominięciem innych;
  • uogólnianie – łączenie cech wspólnych dla klasy obiektów;
  • porównywanie – szukanie podobieństw i różnic pomiędzy obiektami.


b)  Reguły myślenia:

  • algorytmy- gotowe wzory do rozwiązania danego zagadnienia,
  • heurystyka- umiejętność wykrywania nowych faktów i związków między faktami prowadząca do poznania nowych nauk i prawd.




20. ROLA INFORMACJI W PROCESIE MYŚLENIA.

Informacje w procesie myślenia mają przede wszystkim charakter poznawczy. Do podstawowych rodzajów informacji przy myśleniu zaliczamy:
  •  spostrzeżenia- które są źródłem informacji o świecie zewnętrznym i wewnętrznym,
  • wyobrażenia- czyli aktualizacja poprzedniego doświadczenia lub tworzenie całkiem nowych wizji.

  

21. OPERACJE UMYSŁOWE I ICH ROLA W PROCESIE MYŚLENIA.

Dwie podstawowe operacje umysłowe to:
- analiza- to wyodrębnianie komponentów całości (np. szukanie wątków utworu literackiego)
- synteza- to łączenie komponentów w całość (np. stawianie hipotezy na bazie obserwacji empirycznych).

Prócz operacji podstawowych, wyróżniamy trzy operacje pochodne:

- abstrahowanie – wyodrębnianie pewnych cech obiektu z pominięciem innych;
- uogólnianie – łączenie cech wspólnych dla klasy obiektów;
- porównywanie – szukanie podobieństw i różnic pomiędzy obiektami.

22. REGÓŁY MYŚLENIA: ALGORYTMY I HEURYSTYKI.

Reguły myślenia:

- algorytmy- gotowe wzory do rozwiązania danego zagadnienia,
- heurystyki- umiejętność wykrywania nowych faktów i związków między faktami prowadzące do poznania nowych nauk i prawd (tzw. metoda prób i błędów).

Potrzeba - omów potrzeby psychiczne.



Potrzeba to rodzaj zależności człowieka od otoczenia. Pobudzenie potrzeby następuje wtedy, kiedy między oczekiwaniem jednostki a zaistniałą sytuacją powstaje rozbieżność. Jednostka zmierza wtedy do jej zlikwidowania, a więc zaspokojenia potrzeby.

Tak, więc potrzeby aktywizują i dynamizują działalność człowieka. Kształtowanie potrzeb uzależnione jest od warunków środowiskowych. Większość potrzeb przyjmujemy od rodziców, nauczycieli, kolegów. Potrzeby są odmienne w różnym wieku rozwojowym.

W okresie dziecięcym są one nietrwałe i zmienne. Potrzeby nie wyznaczają kierunku działania.

Do potrzeb psychicznych zaliczamy (według piramidy Masłowa):
  • Potrzeba bezpieczeństwa – to wolność od lęku i przemocy, porządek i stabilność
  • Potrzeba miłości i przynależności – poczucie bycia członkiem rodziny, posiadanie przyjaciela, akceptacji społecznej.
  • Poczucie własnej wartości – docenianie przez innych, szacunke dla siebie, niezależność
  • Samorealizacja – akceptacja siebie i innych, realizacja swoich unikalnych zdolności, twórczego wyrażania siebie
  • Potrzeby wyższego rzędu – poszukiwanie sprawiedliwości, wiary, pokoju

Uwaga - jej rodzaje, funkcje i cechy.



Uwaga jest cechą procesów poznawczych, skierowaniem świadomości na określony przedmiot, zjawisko lub własne przeżycie.

Funkcje uwagi: selekjonowanie(możliwosc dokonania wyboru czynności lub zjawiska na którym chcemy się skupić) i ukierunkowanie aktywności człowieka (czynności na określony cel lub zadanie).

Podstawą uwagi jest prawo indukcji procesów nerwowych. Zgodnie z nimi niektóre procesy uświadamiamy sobie niewyraźnie, inne zaś nie są w ogóle przez nas uświadamiane, tzn. gdy w jednym ośrodku nerwowym następuje silne pobudzeni, wtedy w innych jest zahamowanie, np. gdy uważnie słuchamy wykładu nie odczuwamy, że w klasie jest duszno.

Rodzaje uwagi:
  1. W zaleznosci od poziomu organizacji zachowania się czlowieka: reaktywna- pelni role regulacyjna w zachowaniu się reaktywnym(odruchy i nawyki), kognitywna – wiąże się z zachowaniem celowym, skierowanym na wykonanie zadania)
  2. Tradycyjne podziałUwaga mimowolna, zostaje wywołana bez większego wysiłku z naszej strony. Czynnikiem wywołującym uwagę mimowolną jest przede wszystkim siła bodźca. Źródłem uwagi mimowolnej może być też ruch, kontrast, wielkość, kształt, kolor oraz nagłe zmiany Uwaga dowolna przejawia się w świadomym koncentrowaniu się na jakimś zadaniu, przedmiocie, nawet, jeśli nas to nie interesuje. Uwaga wtórna – zawiera cechy dowolnosci i mimowolności. Po swiadomym skoncentrowaniu uwagi na zadanie zostajemy przez nie pochłonięci, ze nie wymaga już zadnego wysiłku, a uboczne bodźce nie odrywają nas od pracy


Cechy  uwagi:

  • Pojemność (Zakres uwagi)- stanowi go ilość przedmiotów, na których potrafimy jednocześnie skupić swoją świadomość (4-6 przedmiotów). Poszerzony zakres uwagi obserwuje się u lotników, korektorów, nauczycieli
  • Natężenie uwagi - oznacza siłę koncentracji świadomości na jakimś przedmiocie przez dłuższy czas. Natężenie uwagi winno cechować przede wszystkim lekarzy-chirurgów.  Trwałość uwagi - to zdolność utrzymania świadomości przez dłuższy czas na jakimś przedmiocie
  • Podzielność - oznacza umiejętność jednoczesnego skupienia się na kilku przedmiotach. Ma ona szczególne znaczenie w pracy kierowców, nauczycieli
  • Przerzutność uwagi polega na zdolności szybkiego przechodzenia od jednej czynności do innej.

Przeciwstawieniem sprawnej uwagi jest roztargnienie. Człowieka roztargnionego cechuje rozproszona i łatwo odwracalna uwaga.Specyficznym rodzajem roztargnienia jest roztargnienie artystów, wynalazców, ponieważ nie potrafią oderwać uwagi od wykonywanej pracy.

Na koncentracje uwagi działa: bodziec np. przyzwyczajenie, ilość czynników rozpraszających-ich intensywnosc, wyuczone nawyki, od temperamentu człowieka, motywacja, nastawienie.Na podstawie czasu na którym może skupic się na jednej rzeczy można ocenic mozliwosci do koncentracji.

Koncentracji sprzyja: mało bodźców, umiarkowana rożnorodność bodźców, przyjemnosc zajęc.

Ćwiczyć uwage: przez działania które będą atrakcyjne, interesujące, przemienność zajęć, opis danego przedmiotu, zabawy i gry.

Pojęcie mowy. Mowa jako czynność psychiczna



Mowa jest podstawowym środkiem porozumiewania się między ludźmi. Za pomocą mowy ludzi przekazują sobie informacje, prowadzą dyskusje, konsultują się. Mowa to indywidualny, synamiczny proces użycia języka, umiejętność pisma, rozumienia czyjeś mowy, to społecznie wprowadzony system znaków i reguł operowania nimi.

Język to system znaków, dzwięków, by porozumieć się miedzy sobą, mają kulturowe wartości.

Mówienie – indywidualna czynność nadania mowy.

Warunki mowy: sprawny analizator słuchowy, prawidłowy ukl nerwowy w ośrodku mowy, narząd artykulacyjny mowy, kontakt ze światem.

Fazy mowy: mówienie (czynność nadania mowy- rychowy ukl mowy-orodek Bnoka), rozumienie(wymaga przynajmniej dwoch osob – rpzumienie przez słuchanie słów), tekst (utrwalanie w pamięci lub na piśmie czyiś wypowiedzi), jezyk (system reguł, zasad, wyrazów)

Funkcje mowy: W tym wypadku mamy do czynienia z funkcją komunikatywną mowy(podstawowy środek komunikowania się za pomocą mimiki i gestów). Środkiem komunikowania się może być mowa pisana lub słowna (dyskusja, spory, wymiana poglądów).

Mowa słowna jest bogatsza w środki wyrazowe, dzięki którym możemy przekazać różnorodne uczucia.

Mowa pisana natomiast jest bardziej trwała. Dzięki niej możemy utrwalać dorobek naukowo-kulturowy wielu pokoleń. Obok funkcji komunikatywnej mowa spełnia funkcję ekspresywną, która umożliwia wyrażanie stanów emocjonalnych. Środkami wyrazowymi mogą być gesty, mimika pauzy, intonacja głosu. Dzięki nim mowa nabiera głębszego znaczenia. Inną funkcją mowy jest funkcja impresywna, pozwalająca na oddziaływanie na innych. Taką rolę spełniają prośby, polecenia, zakazy, rozkazy. Celem ich jest wywołanie zmian w zachowaniu odbiorcy. Funkcja regulacyjna: dzieki niej stosujemy się do poleceń, nakazów innych lub przeciwstawiamy się im, a za pomocą mowy wew sami kierujemy naszymi czynnościami, dzieki planowaniu czynności możemy przewidzieć skutki, funkcja poznawcza: zdobywanie wiedzy.

Mowa dzieli się na: mowę zewnętrzną , mowę wewnętrzną - związaną bardzo ściśle z procesem myślenia. Przykładem mowy wewnętrznej może być układanie życzeń, jakie mamy złożyć solenizantowi, jak wytłumaczyć nieobecność na lekcji itp.

Cechy mowy: zabarwienie emocjonalne (tonacja, barwa), zasób słów, poprawność (gramatyka), tempo mówienia, wyrazistość, płynność, szybkość.

Tempo werbalizacji myśli zależy od zasobu słownictwa, od znajomości gramatyki.

Mowa bierna: rozumienie słów, ale nie używamy ich, rozwija ale szybkość i lepiej, częsciej używamy, mowa czynna- rozumienie słów i mówienie nimi.

Składniki mowy: fonologiczny-system poszczególnych znaków, semantyczny- znaczeniowy, syntaktyczny-wzajemne związki i układ poszczególnych elementów mowy

Kod jezykowy:-system sygnałów przekazywanych w procesie komunikacji,  schemat komunikacji między ludzmi: 

Problem - strategie rozwiązywania problemu.



Problemem nazywamy każdą sytuację z  życia codzienniego, w której występuje pewna trudność, pytanie na jakie szukamy odpowiedzi. Problemem nie są sytuacje , z którymi radzimy sobie od  razu i nie zastanawiamy się nad ich rozwiązaniem. Stosujemy tu gotowe formy rozwiązań czy to wrodzone (instynktowne) czy nabyte (nawykowe). Należy pamiętać, że nie jest problemem sytuacja, z której ogólnie nie ma wyjścia lub przekracza nasze możliwości rozwojowe (np. zadanie matematyczne z pierwiastkami dla 5-cio latka).

W rozwiązywaniu problemów bierze udział myślenie produktywne i reproduktywne.

Myślenie produktywne dzielimy na twórcze i nietwórcze. Jeżeli wynik takiego myślenia jest nowy i oryginalny obiektywnie (poszerza i wzbogaca wiedzę w danej dziedzinie) to, takie myślenie produktywne nazywamy twórczym. Jeżeli jednak wynik tego myślenia jest nowy tylko dla jednostki (przez co nie wzbogaca dorobku ogółu, bo już kiedyś był wykryty przez innych) wtedy mamy do czynienia z myśleniem nietwórczym. Ogólną cechą myślenia produktywnego jest wytworzenie informacji wcześniej nieznanych dla osoby.

W myśleniu reproduktywnym wykorzystuje się znane informacje w nowych warunkach. Istotą tego myślenia jest przetwarzanie  informacji w jakiejś sytuacji problemowej. Rozwiązanie wymaga aktualizacji indywidualnego doświadczenia i umiejętnego zastosowania znanych pojęć, praw i reguł.

W rozwiązywaniu problemów bierze udział zarówno myślenie produktywne jak i reproduktywne, a także dochodzą do tego procesy pamięciowe i motoryczne.


Fazy rozwiązywania problemu (wg Deweya)
  1. Odczucie trudności czy niejasności
  2. Jej wykrycie i określenie np. w postaci pytania.
  3. Nasuwanie się jakiegoś rozwiązania
  4. Rozumowanie prowadzące do wniosków w sprawie możliwego rozwiązania (hipoteza)
  5. Dalsze obserwacje lub eksperymenty sprawdzające, które umożliwiają przyjęcie lub odrzucenie poprzedniego przypuszczenia tj.  końcowy wniosek pozytywny lub negatywny


Wykrycie problemu jest bardzo istotną i trudną sprawą. Z jednej strony człowiek starając się regulować własne stosunki z otoczeniem skłonny jest do opinii, że jego środowisko jest względnie stałe przez co ma poczucie bezpieczeństwa i równowagi. Z drugiej strony człowiek dąży do wprowadzania ulepszeń w otaczającym go świecie czego dowodem jest stale i coraz szybciej rozwijająca się nauka i technika. Dziecko stawiając pytania chce zaspokoić swoją potrzebę poznania świata. Człowiek dorosły jest pod presją ilości informacji jaka jest mu przekazywana i narzucana. Nie ma czasu, aby to wszystko zgłębić i dokładnie przemyśleć. Wprowadza to stan niepewności i lęku (cóż ja w takim razie mogę?) Nie wykrywa istnienia problemu nie mogąc zgłębić tego czy w obecnym stanie można wymyślić coś nowego.
Czy jest jeszcze jakikolwiek problem do rozwiązania.

Ważnym czynnikiem motywującym człowieka do stawiania problemów jest rodzaj wykształcenia i sposób przyswajania wiedzy w szkole (nauczanie problemowe). Kolejnym ogniwem przy rozwiązywaniu problemów jest analiza sytuacji problemowej. U dzieci czynności analityczne są dość niedokładne i powierzchowne. Następuje tu orientacja w zakresie celu zadania i jego warunków, a także dochodzi do aktualizacji doświadczenia i które doświadczenie zostaje zaktualizowane. Informacje jakie posiadamy na początku nie zawsze są jeszcze i zrozumiałe. Jedne mają charakter ukryty u te należy zdemaskować inne są zbędne i te należy wyłączyć. W tym celu wykonuje się różne czynności umysłowe m.in. czynności interpolacyjne (polegają na wykrywaniu lub i przerw w danych oraz dołączaniu do nich niezbędnych ogniw) i czynności ekstrapolacyjne (polegają na dopełnianiu elementów brakujących). Rozwiązując problem należy w fazie analizy uwzględnić informacje pozytywne i negatywne. Bardzo często zdarza się, że te drugie są pomijane. Ta faza jest bardzo ważna dla prawidłowego rozwiązania problemu, gdyż wynik rozwiązania zależy od zrozumienia treści, uświadomienia co wiemy, a co jest dla nas nieznane. Dopiero kiedy to wszystko jest prawidłowo ocenione można spróbować znaleźć takie  środki, aby pomogły one w osiągnięciu celu czyli prawidłowym rozwiązaniu problemu. W fazie wytwarzania pomysłów decydującą role odgrywa myślenie produkcyjne. Przyjęto koncepcje niemieckiego psychologa K. Duncera, że człowiek najpierw wybiera ogólny kierunek rozwiązania danego problemu, potem tworzy pomysły cząstkowe, a na końcu pomysł ostateczny. Kiedy pomysł nie przynosi rezultatów następuje powrót do weryfikacji pomysłów cząstkowych i nowego pomysłu końcowego, a nawet zmiana kierunku poszukiwań rozwiązania kiedy weryfikacji nie przynosi zadowalających rezultatów. Stawia się tzw. hipotezy i których słuszność trzeba dowieść. W ostatnim etapie rozwiązywania problemów następuje weryfikacja pomysłów. Tu następuje ocenia pomysłów. Sprawdzenie na drodze doświadczeń lub bezpośrednio w praktyce usuwając ewentualne usterki i poprawiając niedociągnięcia.


Sposoby rozwiązywania problemów:

Strategia rozwiązywania problemu- zbiór zasad i reguł, którymi kieruje się człowiek w swoim działaniu.
Sposób jaki zostanie wykorzystany w rozwiązaniu problemu zależy od fazy tego procesu, w jakiej się znajduje, a także od doświadczenia i samego człowieka. Wyróżniamy dwa główne rodzaje reguł, którymi posługuje się człowiek rozwiązując problem:

A). Algorytm – jest to dokładny przepis, który określa wszystkie kolejne operacje prowadzące do rozwiązania problemu.

B). Heurystyki- nie są niezawodne, nie dają  gotowej odpowiedzi, a tylko wskazują lub proponują sposoby rozwiązania problemu, pozostawiają dużą swobodę wyboru poszczególnych operacji

Strategia sukcesywna (badania równoczesnego) – formułuje się kolejne hipotezy i od razu się je sprawdza, jedną po drugiej dopóki nie natrafi się na właściwe rozwiązanie. Jest to szybka i skuteczna metoda, ale wymaga ogromnej koncentracji uwagi, bardzo dobrej pamięci i wysokiej sprawności myślenia, gdyż wymaga ona operowania jednocześnie w umyśle wieloma danymi i hipotezami.

Strategia jednoczesna (badania kolejnego)- wysuwa się kilka pomysłów jednocześnie a następnie  weryfikuje się je.

W rozwiązywaniu jakiegokolwiek problemu ważne jest wykrycie zasady lub reguły rządzącej danym zadaniem oraz znajomość podstaw schematycznych i sposobów rozwiązywania zadań podobnego typu. Trzeba jednak uważać, bo takie sztywne trzymanie się reguł może być przeszkodą w rozwiązywaniu szczególnie nowych problemów. Wpada się w rutynę, która może okazać się nawet przeszkodą, niż pomocą w pomyślnym rozwiązaniu danego problemu o zmienionej sytuacji. Inną przeszkodą może być tzw. fiksacja funkcjonalna, która polega na tym, że człowiekowi sprawia trudność wykorzystanie znanego przedmiotu w nowym użyciu czy przeznaczeniu niż to było do tej pory.

W sytuacji problemowej istnieje kilka rozwiązań, z których należy wybrać jedną strategię. Procesy decyzyjne i wybór strategii zależą od rodzaju sytuacji. W sytuacjach pewnych, gdzie informacje są jasne i wyczerpujące, nasze myślenie i działanie jest pewniejsze, natomiast w sytuacjach niepewnych kiedy nie mamy odpowiedniej liczby informacji lub są one dwuznaczne lub tylko prawdopodobne, nasze działanie i myślenie jest bardziej czujne i pod większą kontrolą oraz presją.

Wybór strategii zależy także od:
  1. Właściwości psychicznych człowieka (temperamentu, odwagi, skłonności do podejmowania ryzyka, siła motywów jaka kieruje jego działaniem lub też rodzaju jego potrzeb poznawczych i zainteresowań)
  2. Sytuacji w jakiej znajduje się człowiek
  3. Fazy procesu w jakiej się znajduje człowiek
  4. Czy rozwiązuje się je indywidualnie czy grupowo (przy grupowym rozwiązywaniu problemów może dojść do sytuacji konfliktowych)

Procesy myślowe, rodzaje myślenia, podstawowe operacje myślowe




Myślenie to forma pośredniego poznania świata, przetwarzanie, łańcuch czynności umysłowych, którego wynikiem jest rozwiązanie.

Podział: Myślenie może mieć kształt asocjacyjny (skojarzeniowy, mimowolny, nieukierunkowany, strumień myśli, nieuporządkowany) oraz ukierunkowany zmierzający do określonego celu. Myślenie ukierunkowane przejawia się przede wszystkim w procesie rozwiązywania problemów i zadań.


Cechy myslenia:

Swoistość myślenia polega na tym, że odzwierciedlanie świata dokonuje się w sposób pośredni, tzn. w procesie myślenia nie muszą bezpośrednio oddziaływać narządy zmysłowe, np. mokre ulice mogą sugerować, że padał deszcz lub polewano je mechanicznie

Jedną z cech myślenia jest jego pośredni charakter, ujmowanie relacji.

Inną cechą różniącą myślenie od w.w procesów jest uogólniony charakter myślenia.

Uogólnienie polega na odzwierciedlaniu nie tylko jednostkowych przedmiotów, ale także cech typowych dla całej grupy przedmiotów oraz na odzwierciedlaniu w świadomości praw rządzących zjawiskami (stosunki funkcjonalne)

Rodzaje (etapy) myślenia

·    Kojarzenie1 rok zycia ,

·  Myślenie senso- motoryczne (zmysłowo - ruchowe). Występuje ono w ścisłym związku z procesem spostrzegania i czynnościami manipulacyjnymi na przedmiotach. Dominuje u dzieci do 2 - go roku życia ale i dorośli posługują się tym myśleniem w prostych sytuacjach życiowych(wchodzenie na drabine by przekrecic zarownke)- sytuacje praktyczne, poznanie przedmiotów, świata i działanie,

·   Myślenie konkretno - wyobrażeniowe (konkretno - obrazowe). Od 3 roku życia. Ten rodzaj myślenia również towarzyszy działaniu, lecz czynności umysłowe są oparte na wyobrażeniach, wyobrażeniach nie spostrzeżeniach. Myślenie konkretno - wyobrażeniowe dominuje w wieku przedszkolnym. Również wiele czynności myślowych u dorosłych przebiega w oparciu o wyobrażenie (np. konstrukcje, budowanie budynkow z klocków, które najpierw dziecko sobie wyobraża).,

·  Myślenie słowno - logiczne. Jest ono oparte na słowa będących symbolami pojęć, dlatego nazywane bywa myśleniem pojęciowym lub abstrakcyjnym. Myślenie pojęciowe pojawia się u dzieci w wieku przedszkolnym, a rozwija się w wieku szkolnym w toku procesu nauczania. Myślenie logiczne lub operacyjne to związki między umiejętnościa posługiwania się pojęciem a ujmowanie relacji łączących przedmioty i zjawiska. Słowo, pojecie jest nośnikiem informacji a nie obraz i konkret.

 

Insywidualne cechy myślenia.

Myślenie krytyczne - przejawia się tym, że człowiek nie przyjmuje za ostateczne i pewne, pierwsze rozwiązanie przychodzące mu do głowy, lecz rozważa argumenty za przyjęciem lub odrzuceniem danego rozwiązania. Myślenie krytyczne jest zarazem myśleniem zdyscyplinowanym, polegającym na systematycznym stosowaniu przy rozwiązywaniu zadań, określonych zasad i metod pracy. Z krytycyzmem wiąże się też samodzielność myślenia. Umysł samodzielny nie szuka gotowych rozwiązań, lecz dąży do znalezienia własnej odpowiedzi na pytanie

Samodzielne myślenie - wyraża się w umiejętności dostrzegania nowych problemów. Przeciwstawieństwem krytycyzmu myślenia jest jego pochopność przejawiająca się w wyprowadzaniu wniosków na podstawie nie wystarczających przesłanek.


Myślenie plastyczne i giętkie - wyraża się w wyszukiwaniu nowych sposobów i metod rozwiązywania zadania w zmiennych warunkach rozpatrywania problemów z różnych punktów widzenia.

Przeciwstawieństwem umysłu giętkiego jest umysł sztywny, przejawiający skłonność do uporczywego trzymania się wyćwiczonych sposobów postępowania.


Szybkość myślenia wyraża się we wzmożonej aktywności umysłu i zdolności do skupienia się na zadaniu, co pozwala na jego szybkie i skuteczne rozwiązanie. Człowiek odznaczający się szybkością myślenia pracuje wydajnie i ekonomicznie.

Podstawowe operacje myślowe

Operacjami myślowymi nazywamy czynności umysłowe wykonywane w celu rozwiązania

Aby dziecko dobrze mówiło: mowic duzo, plynnie, wyraznie, powoli, prawidłowo, nie wolno go poprawoac ciągle, rozmawiać

Etapy mowy: koniec 1 roku: pojawia się mowa właściwa, 3 lata-pelna komunikacja
jezykowa, specyficzny jezyk, jesscze niepoprawny, 5lat-mowi już jak dorosły

Analiza polega na rozkładaniu całości na części składowe, na wyodrębnianie w przedmiocie jego elementów elementów cech.

Synteza natomiast polega na łączeniu wyodrębnionych składników i własności w całość, na ujmowaniu ich we wzajemne proporcje i zależności.
 Analiza i synteza umożliwiają porównywanie przedmiotów i zjawisk.


Porównywanie jest to kolejna operacja umysłowa polegająca na wyszukiwaniu podobieństw i różnic między przedmiotami, zjawiskami, osobami.

Porównywanie jest podstawą klasyfikacji tzn. podziału na grupy i podgrupy wg. Określonego kryterium (wyróżnaimy porównania przeciwstawne – różne informacje na dany temat i następcze-zestawia się materiał nowo poznany z opanowanym). Operacje myślowe zwane abstrahowaniem i uogólnianiem są podstawą kształtowania pojęć. Abstrahując należy wyodrębnić te cechy, które są jednostkowe, indywidualne dla danego przedmiotu.

Czynność oddzielania w myśli poszczególnych cech przedmiotu nazywamy abstrahowaniem Dla wytworzenia pojęcia nie wystarczy zdolność abstrahowania, trzeba także dokonać uogólnienia, tzn. należy ująć wspólne cechy odpowiadające wszystkim przedmiotom należącym do danej grupy.