Problem - strategie rozwiązywania problemu.

Problemem nazywamy każdą sytuację z  życia codzienniego, w której występuje pewna trudność, pytanie na jakie szukamy odpowiedzi. Problemem nie są sytuacje , z którymi radzimy sobie od  razu i nie zastanawiamy się nad ich rozwiązaniem. Stosujemy tu gotowe formy rozwiązań czy to wrodzone (instynktowne) czy nabyte (nawykowe). Należy pamiętać, że nie jest problemem sytuacja, z której ogólnie nie ma wyjścia lub przekracza nasze możliwości rozwojowe (np. zadanie matematyczne z pierwiastkami dla 5-cio latka).

W rozwiązywaniu problemów bierze udział myślenie produktywne i reproduktywne.

Myślenie produktywne dzielimy na twórcze i nietwórcze. Jeżeli wynik takiego myślenia jest nowy i oryginalny obiektywnie (poszerza i wzbogaca wiedzę w danej dziedzinie) to, takie myślenie produktywne nazywamy twórczym. Jeżeli jednak wynik tego myślenia jest nowy tylko dla jednostki (przez co nie wzbogaca dorobku ogółu, bo już kiedyś był wykryty przez innych) wtedy mamy do czynienia z myśleniem nietwórczym. Ogólną cechą myślenia produktywnego jest wytworzenie informacji wcześniej nieznanych dla osoby.

W myśleniu reproduktywnym wykorzystuje się znane informacje w nowych warunkach. Istotą tego myślenia jest przetwarzanie  informacji w jakiejś sytuacji problemowej. Rozwiązanie wymaga aktualizacji indywidualnego doświadczenia i umiejętnego zastosowania znanych pojęć, praw i reguł.

W rozwiązywaniu problemów bierze udział zarówno myślenie produktywne jak i reproduktywne, a także dochodzą do tego procesy pamięciowe i motoryczne.

Fazy rozwiązywania problemu (wg Deweya)

1. Odczucie trudności czy niejasności
2. Jej wykrycie i określenie np. w postaci pytania.
3. Nasuwanie się jakiegoś rozwiązania
4. Rozumowanie prowadzące do wniosków w sprawie możliwego rozwiązania (hipoteza)
5. Dalsze obserwacje lub eksperymenty sprawdzające, które umożliwiają przyjęcie lub odrzucenie poprzedniego przypuszczenia tj.  końcowy wniosek pozytywny lub negatywny

Wykrycie problemu jest bardzo istotną i trudną sprawą. Z jednej strony człowiek starając się regulować własne stosunki z otoczeniem skłonny jest do opinii, że jego środowisko jest względnie stałe przez co ma poczucie bezpieczeństwa i równowagi. Z drugiej strony człowiek dąży do wprowadzania ulepszeń w otaczającym go świecie czego dowodem jest stale i coraz szybciej rozwijająca się nauka i technika. Dziecko stawiając pytania chce zaspokoić swoją potrzebę poznania świata. Człowiek dorosły jest pod presją ilości informacji jaka jest mu przekazywana i narzucana. Nie ma czasu, aby to wszystko zgłębić i dokładnie przemyśleć. Wprowadza to stan niepewności i lęku (cóż ja w takim razie mogę?) Nie wykrywa istnienia problemu nie mogąc zgłębić tego czy w obecnym stanie można wymyślić coś nowego.

Czy jest jeszcze jakikolwiek problem do rozwiązania.

Ważnym czynnikiem motywującym człowieka do stawiania problemów jest rodzaj wykształcenia i sposób przyswajania wiedzy w szkole (nauczanie problemowe). Kolejnym ogniwem przy rozwiązywaniu problemów jest analiza sytuacji problemowej. U dzieci czynności analityczne są dość niedokładne i powierzchowne. Następuje tu orientacja w zakresie celu zadania i jego warunków, a także dochodzi do aktualizacji doświadczenia i które doświadczenie zostaje zaktualizowane. Informacje jakie posiadamy na początku nie zawsze są jeszcze i zrozumiałe. Jedne mają charakter ukryty u te należy zdemaskować inne są zbędne i te należy wyłączyć. W tym celu wykonuje się różne czynności umysłowe m.in. czynności interpolacyjne (polegają na wykrywaniu lub i przerw w danych oraz dołączaniu do nich niezbędnych ogniw) i czynności ekstrapolacyjne (polegają na dopełnianiu elementów brakujących). Rozwiązując problem należy w fazie analizy uwzględnić informacje pozytywne i negatywne. Bardzo często zdarza się, że te drugie są pomijane. Ta faza jest bardzo ważna dla prawidłowego rozwiązania problemu, gdyż wynik rozwiązania zależy od zrozumienia treści, uświadomienia co wiemy, a co jest dla nas nieznane. Dopiero kiedy to wszystko jest prawidłowo ocenione można spróbować znaleźć takie  środki, aby pomogły one w osiągnięciu celu czyli prawidłowym rozwiązaniu problemu. W fazie wytwarzania pomysłów decydującą role odgrywa myślenie produkcyjne. Przyjęto koncepcje niemieckiego psychologa K. Duncera, że człowiek najpierw wybiera ogólny kierunek rozwiązania danego problemu, potem tworzy pomysły cząstkowe, a na końcu pomysł ostateczny. Kiedy pomysł nie przynosi rezultatów następuje powrót do weryfikacji pomysłów cząstkowych i nowego pomysłu końcowego, a nawet zmiana kierunku poszukiwań rozwiązania kiedy weryfikacji nie przynosi zadowalających rezultatów. Stawia się tzw. hipotezy i których słuszność trzeba dowieść. W ostatnim etapie rozwiązywania problemów następuje weryfikacja pomysłów. Tu następuje ocenia pomysłów. Sprawdzenie na drodze doświadczeń lub bezpośrednio w praktyce usuwając ewentualne usterki i poprawiając niedociągnięcia.

Sposoby rozwiązywania problemów:

Strategia rozwiązywania problemu- zbiór zasad i reguł, którymi kieruje się człowiek w swoim działaniu.

Sposób jaki zostanie wykorzystany w rozwiązaniu problemu zależy od fazy tego procesu, w jakiej się znajduje, a także od doświadczenia i samego człowieka. Wyróżniamy dwa główne rodzaje reguł, którymi posługuje się człowiek rozwiązując problem:

A). Algorytm – jest to dokładny przepis, który określa wszystkie kolejne operacje prowadzące do rozwiązania problemu.

B). Heurystyki- nie są niezawodne, nie dają  gotowej odpowiedzi, a tylko wskazują lub proponują sposoby rozwiązania problemu, pozostawiają dużą swobodę wyboru poszczególnych operacji

Strategia sukcesywna (badania równoczesnego) – formułuje się kolejne hipotezy i od razu się je sprawdza, jedną po drugiej dopóki nie natrafi się na właściwe rozwiązanie. Jest to szybka i skuteczna metoda, ale wymaga ogromnej koncentracji uwagi, bardzo dobrej pamięci i wysokiej sprawności myślenia, gdyż wymaga ona operowania jednocześnie w umyśle wieloma danymi i hipotezami.

Strategia jednoczesna (badania kolejnego)- wysuwa się kilka pomysłów jednocześnie a następnie  weryfikuje się je.

W rozwiązywaniu jakiegokolwiek problemu ważne jest wykrycie zasady lub reguły rządzącej danym zadaniem oraz znajomość podstaw schematycznych i sposobów rozwiązywania zadań podobnego typu. Trzeba jednak uważać, bo takie sztywne trzymanie się reguł może być przeszkodą w rozwiązywaniu szczególnie nowych problemów. Wpada się w rutynę, która może okazać się nawet przeszkodą, niż pomocą w pomyślnym rozwiązaniu danego problemu o zmienionej sytuacji. Inną przeszkodą może być tzw. fiksacja funkcjonalna, która polega na tym, że człowiekowi sprawia trudność wykorzystanie znanego przedmiotu w nowym użyciu czy przeznaczeniu niż to było do tej pory.

W sytuacji problemowej istnieje kilka rozwiązań, z których należy wybrać jedną strategię. Procesy decyzyjne i wybór strategii zależą od rodzaju sytuacji. W sytuacjach pewnych, gdzie informacje są jasne i wyczerpujące, nasze myślenie i działanie jest pewniejsze, natomiast w sytuacjach niepewnych kiedy nie mamy odpowiedniej liczby informacji lub są one dwuznaczne lub tylko prawdopodobne, nasze działanie i myślenie jest bardziej czujne i pod większą kontrolą oraz presją.

Wybór strategii zależy także od:

1. Właściwości psychicznych człowieka (temperamentu, odwagi, skłonności do podejmowania ryzyka, siła motywów jaka kieruje jego działaniem lub też rodzaju jego potrzeb poznawczych i zainteresowań)
2. Sytuacji w jakiej znajduje się człowiek
3. Fazy procesu w jakiej się znajduje człowiek
4. Czy rozwiązuje się je indywidualnie czy grupowo (przy grupowym rozwiązywaniu problemów może dojść do sytuacji konfliktowych)