Człowiek zdobywa orientację w swoim otoczeniu, a także we
własnych przeżyciach psychicznych dzięki temu, że wykonuje rozmaite czynności
poznawcze. Czynności te nazywamy także procesami instrumentalnymi, ponieważ za
ich pomocą odbieramy i zyskujemy różne informację ze środowiska, przekształcane
następnie przez podmiot i zapewniające mu regulację ze światem zewnętrznym.
Wrażenie- elementarne
zjawisko psychiczne, pierwszy proces jaki się dokonuje, odzwierciedlenie w
świadomości czegoś, co jest odbierane za pomocą narządów zmysłów. Dotyczy to
odebrania pojedynczej cechy, jakiegoś zjawisk. Wrażenia odbierane przez
receptory są zależne od odległości:
- z daleka: telereceptory
- z bliska: kontaktoreceptory
Spostrzeżenie- to suma wrażeń, zdolność do odbierania wielu
cech naraz. Mogą być:
- monosensoryczne (jednozmysłowe)
- wielosensoryczne (wielozmysłowe)
Mogą mieć właściwości obiektywne (np. jest jesień), lub subiektywne (np. jest pięknie, bo jest
jesień), dowolne (celowe, świadome),
mimowolne (zachodzi mimo naszej
woli, nie zależy od nas).
Spostrzeganie zależy od
doświadczeń, nastawień, preferencji, wiedzy, potrzeb, rodzaju wrażliwości.
Spostrzeganie u dzieci jest przede wszystkim mimowolne, z wiekiem przekształca
się w dowolne, początkowo jest bardzo subiektywne, wiąże się z potrzebami. Małe
dzieci poznają polisensorycznie. Im więcej narządów zmysłów działa- poznanie
jest pełniejsze. Spostrzeżenia dzieci są też synkretyczne- całościowe, globalne-
nie potrafią wyodrębniać szczegółów, części składowych(to zmienia się z
wiekiem, do 6 roku życia znika zupełnie).
Uwaga- zdolność
nastawienia zmysłów na jeden cel. Może być mimowolna
i dowolna. Dowolne spostrzeżenie + dowolna uwaga =
obserwacja.
Wyróżniamy: trwałość uwagi ( na jak długo się
skupiamy), natężenie (siła
koncentracji), podzielność, przerzutność. Uwaga zależy od
temperamentu, zainteresowania, emocji, motywacji, ogólnego samopoczucia, wieku,
otoczenia. Uwagę można ćwiczyć i rozwijać (ćwiczenia ruchowe).
Wyobraźnia- zdolność
tworzenia obrazów, zjawisk. Wyobraźnia może być twórcza i odtwórcza.
Odtwarzamy coś, co widzieliśmy lub tworzymy coś zupełnie nowego. U dzieci
najczęstsza jest wyobraźnia twórcza kierowana, dorośli muszą dać dziecku
inspirację. Wyobraźnia daje możliwość przewidywania, ułatwia przyswajanie sobie
wiedzy, staje się ucieczką od problemów, posiada rolę terapeutyczną- dziecko,
które nie radzi sobie z rzeczywistością ucieka w świat imaginacji np. wymyśla
sobie przyjaciela. Dorosły ucieka w świat marzeń.